Yeni keşfedilen, 10 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir radyo halosu, erken evrendeki galaksi kümelerinin şimdiden yüksek enerjili parçacıklarla dolu olduğunu ortaya koydu. Bu bulgu, antik kara delik aktivitesine veya kozmik parçacık çarpışmalarına işaret eder.
Detaylar haberimizde…
Gökbilimciler, şimdiye kadar gözlemlenen en uzak galaksi kümelerinden birini çevreleyen, büyük bir enerjik parçacık bulutunu, yani bir ‘mini haloyu’ ortaya çıkardı. Bu keşif, evreni şekillendiren gizli kuvvetleri anlamada önemli bir adım.
Rekor Mesafedeki Mini Halo Keşfi
Bu mini halo, ışığın Dünya’ya ulaşmasının 10 milyar yıl sürdüğü kadar büyük bir mesafede yer alır. Bu, bilinen önceki mesafeyi ikiye katlayarak şimdiye kadar tespit edilen en uzak mini halo özelliğini taşır.
Keşif, evrendeki en büyük yapılar arasında yer alan tüm galaksi kümelerinin, varlıklarının çoğu boyunca yüksek enerjili parçacıklarla çevrili olduğunu gösterir. Böyle bir mini halo, bir kümedeki galaksiler arasındaki boşlukta yüksek enerjili, yüklü parçacıklardan oluşur. Bu parçacıklar birlikte, Dünya’dan tespit edilebilen radyo dalgaları yayar.
Bugün (28 Haziran 2025) ön baskı versiyonu yayınlanan ve The Astrophysical Journal Letters dergisinde yayına kabul edilen bulgular, erken evrende bile galaksi kümelerinin zaten enerjik süreçlerle şekillendiğini gösteriyor.
Araştırma Ekibi ve Gözlem Metodolojisi
Keşfin arkasındaki uluslararası araştırma ekibine, Université de Montréal’den Julie Hlavacek-Larrondo ve Birleşik Krallık’taki Durham Üniversitesi Hesaplamalı Kozmoloji Enstitüsü’nden Roland Timmerman eş liderlik etti.
Araştırmacılar, sekiz Avrupa ülkesine yayılan 100.000’den fazla küçük antenden oluşan devasa bir ağ olan Düşük Frekans Dizisi (LOFAR) radyo teleskobundan alınan verileri analiz etti. SpARCS1049 adlı bir galaksi kümesini incelerken, araştırmacılar zayıf, yaygın bir radyo sinyali tespit etti. Bu sinyalin tek tek galaksilerden değil, yüksek enerjili parçacıklar ve manyetik alanlarla dolu geniş bir uzay bölgesinden yayıldığını buldular.
Bir milyon ışık yılından fazla bir alanı kaplayan bu dağınık parlama, gökbilimcilerin şimdiye kadar sadece yakın evrende gözlemleyebildiği bir yapı olan mini halonun belirgin bir işaretidir. Hlavacek-Larrondo, “Sanki tüm galaksi kümelerinin sürekli yüksek enerjili parçacıklara gömülü olduğu uçsuz bucaksız bir kozmik okyanus keşfettik” şeklinde ifade etti.
Timmerman ise, “Bu mesafede bu kadar güçlü bir radyo sinyali bulmak şaşırtıcı. Bu, bu enerjik parçacıkların ve onları yaratan süreçlerin, evrenin neredeyse tüm tarihi boyunca galaksi kümelerini şekillendirdiği anlamına geliyor,” dedi.
Mini Halo Oluşumuna Dair İki Olası Açıklama
Mini halonun oluşumunun arkasında iki olası açıklama öne çıkıyor:
- Süper Kütleli Kara Delikler: Birincil açıklama, bir küme içindeki galaksilerin kalbinde bulunan süper kütleli kara deliklerin uzaya yüksek enerjili parçacık akımları fırlatabilmesi. Ancak, gökbilimciler bu parçacıkların kara delikten nasıl bu kadar devasa bir parçacık bulutu oluşturacak kadar uzağa göç edebildiğini ve bu kadar enerjiyi nasıl koruyabildiklerini hala anlamaya çalışıyor.
- Kozmik Parçacık Çarpışmaları: İkinci açıklama ise kozmik parçacık çarpışmaları. Bu, galaksi kümesinin sıcak plazmasındaki yüklü parçacıkların ışık hızına yakın hızlarda çarpışarak, Dünya’dan gözlemlenebilen yüksek enerjili parçacıklara ayrışması durumudur.
Evrenin Erken Dönemlerine Yeni Bir Bakış
Gökbilimciler, bu yeni keşfin, galaksi kümelerinin henüz oluştuktan hemen sonraki durumlarına nadir bir bakış sunduğunu belirtir. Bu, galaksi kümelerinin daha önce bilinenden milyarlarca yıl öncesinden beri bu yüksek enerjili parçacıklarla dolu olduğunu göstermekle kalmaz, aynı zamanda gökbilimcilerin bu yüksek enerjili parçacıkların nereden geldiğini incelemesine de olanak tanır.
Bu bulgu, kara deliklerin ve/veya yüksek enerjili parçacık çarpışmalarının, galaksi kümelerinin çevresini beklenenden çok daha erken zenginleştirdiğini ve onları milyarlarca yıl boyunca enerjik tuttuğunu öne sürer.
Gelecek Araştırmalar ve Yeni Teleskoplar
Gökbilimciler, Square Kilometer Array (SKA) gibi yeni teleskopların geliştirilmesiyle, daha zayıf sinyalleri tespit edebileceklerini ve manyetik alanların, kozmik ışınların ve enerjik süreçlerin Evren’i şekillendirmedeki rolünü daha fazla keşfedebileceklerini ifade eder.
Hlavacek-Larrondo, “Erken Evren’in ne kadar enerjik olduğunun sadece yüzeyini kazıyoruz,” dedi. “Bu keşif, hem kara delikler hem de yüksek enerjili parçacık fiziği tarafından yönlendirilen galaksi kümelerinin nasıl büyüdüğünü ve evrimleştiğini anlamamız için yeni bir pencere açar.”
Yayın Bilgileri:
- Dergi: The Astrophysical Journal Letters
- Yayın Tarihi: 28 Haziran 2025 (Ön baskı)
- Kaynak: Montreal Üniversitesi
Derleyen: Enis Yabar
