Avrupa’nın önde gelen uzmanları, Çin’de insanlarda gen düzenlemesini düzenleyen yeni kuralların yeterince açık olmadığı konusunda bilim insanlarını uyardı. Çin’de gen düzenlemesinin yönetimi konusunda küresel bir uzman olan Kent Üniversitesinden Dr. Joy Zhang, yetkililerin “hukukî ihmale” açık olduğunu söyledi.
Düzenlemeler, beş yıl önce Çinli bir bilim adamının dünyanın ilk gen düzenlemesi yapılmış bebeklerini dünyaya getirdiğini açıklamasının ardından gelen tepkiler üzerine güncellendi.
Çin ise yeni yasaların uluslararası kurallarla uyumlu olduğunu savunuyor. Bu yasalar etik onay, gözetim ve denetim için gereklilikleri belirliyor ancak bilim insanları bu kuralların özel sektör için geçerli olmayabileceğinden endişe ediyor.
Gen düzenleme tekniği geleceği değiştirebilir. Dünyanın ilk genetiği değiştirilmiş bebeklerini üreten bilim insanı Çin’de tutuklanarak hapse atılmıştı. Londra’da düzenlenen uluslararası insan genomu düzenleme zirvesinin önde gelen konuşmacılarından biri olan Dr. Zhang “Benim en büyük endişem, yeni önlemlerin geleneksel bilimsel enstitülerin dışında gerçekleşen özel girişimlerle başa çıkmaya çalışırken kronik ve giderek artan bir sorunu kapsamamasıdır. Yeni kurallar Çin’de gelişen inovasyona ayak uydurmakta zorlanabilir.” dedi.
Gen düzenleme, bilim insanlarının DNA üzerinde hassas değişiklikler yapmasını sağlayan yeni bir tekniktir. Bilim insanları bunun birçok kalıtsal hastalığın düzeltilmesinde kullanılabileceğine inanıyor. Ancak bir kişinin genetik yapısında yavrularına aktarılacak kalıcı değişiklikler yapma olasılığını gündeme getirdiği için oldukça tartışmalı bir yöntem.
Guangdong Eyaletinin Shenzhen kentinden Dr. He Jiankui beş yıl önce dünyanın genleriyle oynanmış ilk bebekleri olan Lulu ve Nana adlı ikizleri yarattığını iddia ettiğinde bu alanda dünyanın önde gelen bilim insanları şaşkına dönmüştü.
Kızların DNA’sı, Dr. He’nin onları HIV enfeksiyonuna karşı dirençli hale getireceğini iddia ettiği şekilde erken embriyonik aşamadayken değiştirilmişti.
Dr. He, 2019 yılında para ve üç yıl hapis cezasına çarptırıldı. Dr He dışında hiç kimse ikizlere erişemedi. Ancak yakın tarihli bir bilimsel toplantıda sağlık durumlarının iyi olduğunu söylendi.
Dr. He’nin serbest bırakılmasının ardından geçen ay, Duchene Musküler Distrofi adı verilen nadir bir kalıtsal kas hastalığına sahip çocuklar için bir tedavi geliştirmek üzere gen düzenlemesini kullanarak araştırma yapmak üzere Hong Kong’da bir klinik kurmayı planladığı ortaya çıktı. Göçmenlik yetkilileri, sabıka kaydı olduğunu tespit ettikten sonra He’nin vizesini iptal ettiklerini duyurdu.
Yeni kurallar, Dr. He’nin daha önce sadece hastanelerde, örneğin ilaç denemeleri için insanlar üzerinde yapılan deneylerde geçerli olan düzenlemelerden kaçmasını sağlayan boşlukları kapattı. Güncellenen düzenlemeler tüm araştırma kurumlarını ve dokular, organlar ve embriyonik hücreler üzerindeki çalışmalar da dahil olmak üzere insanlarla ilgili her şeyi kapsıyor.
Zirvenin organizatörü, toplantının yapıldığı Crick Enstitüsünden Prof. Robin Llovell-Badge, Çin araştırmalarında hala çok fazla gizlilik olmasından endişe duyduğunu söyledi.
“Çin’in neden teknolojide lider olmak istediğini anlıyorum ancak özel dikkat gerektiren bazı alanlar var ve gen düzenleme de bunlardan biri. Bunun düzgün bir şekilde ve uygun yöntemler ve gözetim ile yapılması gerekiyor ve henüz bu noktada olmadıkları için endişeliyim.” dedi.
Zirvede konuşan Çin Bilim Akademisinden Dr. Yangin Peng, hükümetin gen düzenleme alanındaki yasa ve düzenlemeleri hızlandırdığını söyledi.
Peng, “Çin mevzuatını ve düzenlemelerini önemli ölçüde sıkılaştırdı. Kalıcı, kalıtsal değişiklikler yasaklandı, yönetim ihtiyati bir yaklaşım benimsedi ve yasalarımız uluslararası kurallarla uyumlu.” dedi.
Pek çok bilim insanı Dr. He’nin hapse girdikten sonra klinik araştırmalara dönmesine nasıl izin verildiğini merak ediyor. Dr. Zhang, “Birçok insan gibi ben de Çin’de He Jiankui’yi destekleyen ya da koruyan bir kişi ya da kurum olup olmadığını merak ediyordum ancak şimdi basit bir düzenleyici ihmal vakasıyla karşı karşıya olduğumuzu düşünüyorum.” diye konuştu.
Dr. Zhang, son olarak da “He Jiankui’nin ne yaptığından çok Çinli yetkililerin ne yaptığı konusunda endişeleniyorum.” diye ekledi.
Derleyen: Enver Çakır
