Statista’ya göre 2015’ten bu yana en az 71 ülke sosyal medyaya erişimi bir şekilde engelledi veya kısıtladı. Şu anda sosyal medyanın yasaklı olduğu ülke sayısı ise sınırlı. Türkiye, İnternet Özgürlük Endeksi’ne göre en az puana sahip olan ilk 10 ülke arasında. Instagram yasaklanmadan önce 34 puana sahip olan Türkiye şu an 30 puan ile 16. sırada.
İşte listedeki bazı ülkelerin sosyal medya ile hesaplaşma geçmişleri:
Kuzey Kore – İnternet Özgürlük Skoru: 0
Şu Anda Engelli Olanlar: Tüm sosyal medya platformları.
Bu hikaye Kuzey Kore ile başlamadan olmaz, değil mi? Sansürün Tiger Woods’u. İnternetsiz bir hayat günümüzde neredeyse hayal edilemez, ancak Kuzey Kore’de yaşayan insanlar için bu bir gerçek.
Sansürlü Bir Hayat
Kuzey Kore’nin sansürü sosyal medya alanının çok ötesine uzanıyor. Nüfusun çoğu, Facebook veya Twitter gibi Batı sosyal platformlarını bırakın interneti hiç kullanamıyor. Kuzey Kore’de internet erişimi sadece üst düzey hükümet yetkilileri, bilim adamları ve elit öğrenciler için mevcut. Ancak, bu kişilerin bile faaliyetleri ve erişimleri sıkı bir şekilde izleniyor. Kuzey Kore’nin gözetimi yurt dışında görevli yetkililer için de geçerli. Kuzey Koreli personel, bu yetkililerin erişebildiği her internet bağlantısını izler.
Mutlak Hükümet Kontrolü
Ülke, radyodan devlet destekli televizyona, hükümet onaylı bir intranet’e kadar tüm medyayı kontrol etmeyi amaçlıyor. Ayrıca çoğu Batılı siteyi ve tüm Güney Kore sitelerini engelliyor. Son söylentilere göre, Kuzey Kore’nin vatandaşları için bir sosyal medya sitesi olabilir, ancak bundan emin olamayız.
2013 yılında Kuzey Kore, yabancı ziyaretçilerin 3G mobil ağlara erişmesine izin vermeye başladı. Ziyaretçiler yine de interneti ve sosyal medyayı kullanabilirler, ancak 30 saniyelik bir videonun yüklenmesi yaklaşık üç saat sürer. Çoğu Kuzey Koreli, internetin gerçekte ne olduğunu ve neler yapabileceği hakkında gerçek bir bilgiye sahip değil. Kuzey Kore ayrıca VPN’leri de yasaklıyor ve kullanımlarına ilişkin cezalar belirsizliğini koruyor. Bazıları ihlallerin sadece basit bir para cezası gerektirdiğini söylerken, diğerleri vatandaşların VPN kullandıkları tespit edilirse idam edildiğini ima etti.
Kaçaklar, Kim Jong-un’un propagandasına karşı koymak için ülkeye gerçek haberlerle dolu USB cihazları kaçırmaya bile başladılar. Flash Drives For Freedom gibi kar amacı gütmeyen kuruluşlar onlara yardım ediyor.
Çin – İnternet Özgürlük Skoru: 10
Şu Anda Engelli Olanlar: Benzer platformlar yerel olarak mevcut olsa da tüm Batılı sosyal medya platformlarının tamamı engelli..
Komünist ulusun sosyal düzenleme ve kontrol konusunda uzun bir geçmişi var. Çin’in Büyük Güvenlik Duvarı, özellikle kara listeye alınmış web sitelerini halkının gözünden uzak tutuyor. Bu liste çoğu sosyal medya platformunu ve yayın hizmetlerini içeriyor.
Çin, Sincan Ayaklanmaları Sırasında Sosyal Medyayı Engelledi
Çin, 2009’da -Arap Baharı’ndan bir yıldan fazla bir süre önce- “üç büyük” sosyal kanalı (Facebook, Twitter ve YouTube) kapattı. Çin ayrıca hükümet tarafından kontrol edilenler dışında VPN’leri de yasaklıyor. Bununla birlikte, hükümet için bilgi kaydeden bir VPN kullanmak, başlangıçta bir VPN kullanmanın tüm amacını ortadan kaldırıyor.
Sosyal medya engellemesi, Sincan ayaklanmalarıyla aynı zamana denk geldi. Çin’in Müslüman azınlık grubu olan Uygurlar, şiddetli saldırılara dönüşen bir dizi protesto başlattı. Arap Baharı’nda olduğu gibi, bu aktivistler de iletişim ağlarının bir parçası olarak Facebook’u kullandılar.
Çin, Normal İnternetten Kopuyor
Çin hükümeti ayaklanmaları bastırdıktan sonra vatandaşlarını daha fazla susturmaya çalıştı. Vatandaşların olanları paylaşmasına izin veren tüm iletişim yöntemlerini engellediler. Sosyal medyayı yasaklamak, Çin’i kendine özel bir balonun içinde tutmaya yardımcı oluyor. Ayrıca tüm siyasi ve ulusal olayların üzerinde bir propaganda aracı. Sonuç olarak bu sahte sosyal medya, Çin hükümetinin küresel kamuoyunun Çin’deki olayları nasıl gördüğünü kontrol etmesine olanak tanıyor.
Ülkenin Weibo adında kendi ulusal sosyal medya sitesi var ve burada yerel halk hükümetin gözü önünde kardeşleşebiliyor. Ülkenin sosyal medyasını yerelleştirmek, Çin’in hızla büyüyen teknoloji endüstrisini tekeline almasına da izin verdi. TikTok gibi bazı sosyal uygulamalar Çin’de var, ancak farklı isimlerle ve katı kurallar altında.
İlginç bir şekilde, Facebook Şanghay Serbest Ticaret Bölgesi’nde kısmen engellenmemiş durumda. “Tek Ülke, İki Sistem” ilkesi altında (şimdilik) faaliyet gösteren Makao ve Hong Kong’da tamamen engellenmemiş durumda.
İran – İnternet Özgürlük Skoru: 16
Şu Anda Engelli Olanlar: Beş milyondan fazla web sitesinin yanı sıra Facebook, Twitter, YouTube, Discord, Weibo, TikTok, Twitch.
2009 İran Cumhurbaşkanlığı Seçimi, aşağı yönlü bir çevrimiçi sansür sarmalını başlattı. Mevcut cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, üç rakibine karşı yarışıyordu. O sırada en yakın rakibi CCRF adayı Mir-Hüseyin Musavi idi. Ahmedinejad, toplam oyların yalnızca üçte ikisi kullanılmış olmasına rağmen, sayılan oyların %62’siyle kendisini galip ilan etti.
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bu durum birçok İranlıyı memnun etmedi. Ülke genelinde milyonlarca katılımcının yer aldığı büyük protestolar patlak verdi. Yine protestocular iletişim aracı olarak sosyal medyayı kullandılar. Buna karşılık hükümet, muhalif fikirleri bastırmak için Facebook, Twitter ve YouTube’u yasakladı.
Web’i Bir Hükümet Merceğinden Filtrelemek
İran o zamandan beri bazı platformlar için sosyal medya yasağını kaldırdı. Yine de ülke, web’deki belirli içeriği engellemek için “akıllı filtreleme” dediği şeyi kullanıyor. Bu, esasen Facebook, YouTube, Twitch ve Twitter gibi sitelere erişimi engelliyor. Ayrıca “sakıncalı içeriği” de sansürlüyorlar. Bu, İslami inanca ve hükümetin standartlarına aykırı her şeye erişimi engelledikleri anlamına geliyor.
Hükümet, siyasi kargaşa dönemlerinde periyodik olarak tüm erişimi engelliyor. Örneğin, bir dizi protestoyu durdurmak için 2017 ve 2018’de Instagram ve Telegram’a erişimi engellediler. Hatta özellikle çalkantılı dönemlerde ülkenin belirli bölgelerinde internete erişimi tamamen engelleyecek kadar ileri gittiler.
2021’de İran, Instagram ve WhatsApp’ı yasaklamak da dahil olmak üzere interneti daha da kısıtlayacak bir yasa teklif etti. İran hükümeti, o yılın başlarında Signal gibi uçtan uca şifreli mesajlaşma platformlarını engelledi.
Vietnam – İnternet Özgürlük Skoru: 22
Şu Anda Engelli Olanlar: Engellenen web sitelerinin çoğunluğu Vietnam’a özgüdür veya Vietnamca kullanır. İngilizce web siteleri periyodik olarak engellenir ancak tüm engellemeleri doğru bir şekilde takip etmek zordur.
Vietnam hükümeti sosyal medyaya karşı olduklarını iddia ediyor, ancak internet polisliği bunun tam tersini söylüyor. O kadar katı ki, bazıları buna “Bambu Güvenlik Duvarı” diyor. Vietnam’da sosyal medya sansürü, hükümetin Facebook’a erişimi bir hafta boyunca engellediği 2009 yılında başladı. Hiçbir zaman kamuoyuna açıklanmasa da amaç, vatandaşların hükümeti eleştirmesini engellemekti.
Bugün, Vietnam sosyal medya sitelerini rastgele engellemeye devam ediyor. Yine de hükümet sosyal medyayı sansürlemediği konusunda ısrar ediyor. Vietnam, 2016 yılının Haziran ayında LinkedIn’i yasakladı, ancak o zamandan beri erişim yeniden sağlandı. Hükümet eylemi inkar etmeye çalıştı, ancak daha sonra iddialarının yalan olduğu ortaya çıktı.
Türkiye – İnternet Özgürlük Skoru: 30
Şu Anda Engellenenler: Instagram. Ayrıca Türkiye düzenli olarak web sitelerine erişimi yasaklıyor ve sosyal medyadaki gönderileri kaldırıyor. Instagram engelinden önce Türkiye 34 puanda idi.
Türkiye ve Twitter arasındaki husumet, 2014 yılında başlayan şiddetli bir anlaşmazlığa kadar uzanıyor. O sırada Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan, platformda dolaşan bazı kayıtların hükümeti yolsuzluk iddialarıyla suçlaması nedeniyle Twitter’ı yasakladı. Erdoğan, bu eylemi siyasi düşmanlarının yaptığını iddia etti.
Erdoğan “Twitter’ı Yok Edeceğim” demişti!
Erdoğan, düşmanlarının rejimini baltalamak için Twitter’ı kötüye kullandığını iddia etti. Hatta o olay sırasında “Twitter’ı yok edeceğine” dair yemin bile etti. Fakat yasak sadece iki hafta sürdü. Ancak aradan bir yıl geçmeden Türkiye 2015’te Twitter’ı geçici olarak tekrar engelledi. Bu kez Facebook ve YouTube da kapandı.
2015 olayı, Mehmet Selim Kiraz’ın dolaşan görüntülerini durdurma girişimiydi. Kiraz, İstanbul adliyesinde DHKP-C’li teröristler tarafından rehin alınan bir savcıydı. Kiraz, güvenlik güçlerinin adliyeye baskın düzenlemesi sırasında aldığı kurşun yaralarından, yasağın konmasından saatler sonra hayatını kaybetti.
Bu yasaklar şu anda yürürlükte değil, ancak Türkiye Twitter’ın canını sıkmaya devam ediyor. Ülke ayrıca çok sayıda tweet kaldırma talebinde bulundu. Twitter’a göre Türkiye, Japonya ve Rusya’dan sonra en yüksek üçüncü kaldırma talebi sayısına sahip. Elon Musk’ın Twitter’ı satın almasının ardından işler biraz değişti. Büyük Hatay depremindeki kısıtlamayı saymazsak son yıllarda Twitter’a erişime bir yasak getirilmedi.
Türkiye’nin Twitch’i Engellemesi
Türkiye sadece Twitter ile savaşta değil. Hükümet, 2007 yılından bu yana YouTube’u birkaç kez, 30 aya kadar varan sürelerle yasakladı. YouTube, tüm sitenin yasaklanmasını önlemek için birçok videoyu engelleyerek yanıt verdi. Ancak bu yeterli olmadı. Savcılar, Google’dan YouTube’daki videoları uluslararası düzeyde engellemesini isteyecek kadar ileri gittiler, fakat şirket buna uymadı.
Hükümet yıllar içinde çok uzun bir web sitesi ve alan adı listesini engelledi. Tahminen 150.000’den fazla siteden bahsediyoruz. Buna Facebook ve WhatsApp (geçici olarak), EkşiSözlük, Reddit, 4Chan ve Wikipedia da dahil.
Hükümet, Google Drive, Google Translate, Google Dokümanlar ve Dropbox gibi popüler Google ve dosya paylaşım araçlarını bile engelledi. Türkiye geçmişte birkaç VPN’i ve hatta The Onion Router’ı (Tor) bile engellemişti.
Rusya – İnternet Özgürlük Skoru: 30
Şu Anda Engellenenler: Twitter, Facebook, Instagram, LinkedIn ve binlerce başka web sitesi.
Rusya o kadar çok çevrimiçi sansür uyguluyor ki, bu konuda sayfalarca yazabiliriz.
Tek Kayıt Oluşturma
2011-13 yılları arasındaki protestolar sırasında Rusya, “tek kayıt” sistemini getirdi. Rus hükümeti bu aracı, “aşırılıkçı” olarak sınıflandırdığı web sitelerini, IP adreslerini ve alan adlarını engellemek için kullanıyor. Ancak, görünüşte normal birçok web sitesi de bu sınıflandırmanın altına girdi. 2019’da Rusya, hükümeti eleştiren kişilere ve web sitelerine para cezası veren ve onları engelleyen bir yasa tasarısı bile sundu.
Çin’in Yardımıyla Demir Perde Oluşturma
Rusya ayrıca, web sitesi filtreleme çerçevesini düzenlemek için Çin Seddi güvenlik yetkilileriyle de çalıştı. 2019 yılında ülke, Rusya’nın internetini mobil ağlar da dahil olmak üzere internetin geri kalanından tamamen izole edecek sistemler inşa etmeye başladı. Bazıları bunu “çevrimiçi demir perde” olarak adlandırdı.
Sansürden Kaçınma Yollarını Kısıtlama
2017 yılında Rusya, VPN kullanımını kısıtlamak ve insanların uçtan uca şifreleme yoluyla elde ettiği gizliliği sınırlamak için bir yasa çıkardı. Yasa ayrıca çevrimiçi mesajlaşma hizmetlerini kullanan kişilerin bir telefon numarası vermelerini zorunlu kıldı. Bu, anonim mesaj gönderme olasılığını ortadan kaldırıyor.
Rusya, son on yılda birçok internet sansürü tasarısı sundu. Hükümet bunların “nüfus üzerindeki düşmanca etkiyi önlemeyi ve kültürel değerleri zayıflatmayı” amaçladığını iddia ediyor. 2021’de Rusya’nın, insanların bu yasaları aşmasını önlemek için The Onion Router’a (Tor) erişimi kısıtladığı bildirildi.
Ukrayna İşgali Sırasında Artan Sansür Rusya, 2022 Ukrayna işgali sırasında çabalarını daha da artırdı. Hükümet Facebook ve Twitter gibi siteleri sansürledi ve bu siteleri savaş hakkında yanlış bilgi yaymakla suçladı.
Rusya ayrıca, teknoloji şirketlerinin ülke içinde tüzel kişilik kurmasını zorunlu kılan yeni bir yasayı hızla uygulamaya koydu. Yasa, Google, TikTok ve Meta dahil olmak üzere şirketler için geçerli. Bu, söz konusu şirketleri Rus yasalarına uymaya zorluyor ve çalışanlarını gözdağı ve hapis cezası riskine sokuyor. Rusya, uyumlu olmayan herhangi bir şirketin hizmetlerini engelleyecek.
Beyaz Rusya – İnternet Özgürlük Skoru: 31
Şu Anda Engellenenler: Çoğu sosyal medya sitesi mevcut, ancak erişim bazen sınırlı ve birçok grup ve kanal engellenmiş veya erişimleri yasa dışı. İnsanlar rejim korkusu ile kendilerine oto sansür uygular.
Beyaz Rusya’nın sansürle uzun ve ilginç bir geçmişi var ve bu geçmiş 2006’nın başlarına kadar uzanıyor. Beyaz Rusya vatandaşları o zaman ülkenin internet üzerindeki sıkı kontrolünün farkına vardı.
Kayıt ve Engelleme Yaklaşımı
2007 yılından bu yana hükümet, internet kafelerin hizmetlerini kullanan her kişiyi ve ziyaret ettikleri web sitelerini kaydetmelerini zorunlu kılıyor. Başka bir yasa, yerel ve uluslararası tüm web sitelerinin Beyaz Rusya Enformasyon Bakanlığına kayıt olmasını zorunlu kılıyor. Aksi takdirde ülke web sitesini engeller. Yasa 2009 yılından beri yürürlükte.
Beyaz Rusya’daki İSS’ler, “aşırılıkçı” olarak kabul edilen birçok web sitesini sansürlemek zorunda. Hükümet, 2020 cumhurbaşkanlığı seçimleri sırasında interneti kısmen engelledi. Engelleme, sonrasında protestolar patlak verdiğinde devam etti.
İçeriğe Abone Olmak Suç
Son birkaç yılda Beyaz Rusya, haber yayınlarını ve radyo istasyonlarını da engelledi ve 2021’de Beyaz Rusya, belirli sosyal medya kanallarına (Telegram gibi) abone olmayı suç haline getiren bir yasa çıkardı.
Artık ülke on yılı aşkın bir süredir “İnternet Düşmanı” olarak anılıyor ve Lukaşenko rejimi altında web özgürlüğünü engellemeye devam ediyor.
Türkmenistan – İnternet Özgürlük Skoru: 34
Şu Anda Engellenenler: Facebook, Instagram, YouTube, TikTok, Twitter, Skype, WeChat, Telegram ve diğer çoğu sosyal medya sitesi.
Türkmenistan hükümeti, kitle iletişim araçlarını ve sosyal medya kullanımını sıkı bir şekilde kontrol ediyor. Ülkede Cumhurbaşkanı veya hükümete yönelik her türlü eleştiri de açıkça yasaklanmıştır. Ülkede internet erişimi 2008’de yalnızca birkaç vatandaşa açıldı ve hala büyük ölçüde kısıtlı ve yoğun bir şekilde izleniyor.
İnternetin Tekelleştirilmesi
Çoğu vatandaşın yalnızca hükümet tarafından işletilen yerel bir intranet olan Turkmenet’e erişimi var. Turkmenet, Facebook veya Twitter gibi dış sosyal platformlara erişim sağlamıyor. Görünüşe göre ülkenin yerel bir sosyal ağ sistemi var, ancak biz varlığını doğrulayamadık.
İlginç bir şekilde, Odnoklassniki ve Mail Agent Chatting de dahil olmak üzere bazı Rus sosyal ağlarına bir noktada erişilebiliyordu. Şimdi ülke bu ağları da yasaklıyor. Türkmenistan, ilk (hükümet onaylı) mesajlaşma uygulamasını 2018’de aldı.
Devlete ait Türkmen Telekom internet erişimini tekeline aldığından, bu ülke genellikle basın ve internet özgürlüğü listelerinin en altında yer alıyor.
Bangladeş – İnternet Özgürlük Skoru: 40
Şu Anda Engellenenler: Şu anda büyük bir platform engellenmiyor, ancak bu her an değişebilir.
2015 yılında Bangladeş Yüksek Mahkemesi, iki hükümlü savaş suçlusunun ölüm cezalarının onanmasına karar verdi. Bunun sonucunda ortaya çıkan kamuoyu tepkisi, hükümeti ülkedeki herkes için internet erişimini tamamen kesmeye “zorladı”.
İnternet geri geldiğinde, bazı hizmetler engelli kaldı. Engellenenler listesinde Facebook gibi sosyal medya siteleri ve WhatsApp gibi popüler mesajlaşma uygulamaları da vardı. İlk başta hükümet bunun bir hata olduğunu söyledi. Ama bu doğru değildi.
Yetkililer sonunda açıklamalarını değiştirerek engellemenin nedeni olarak güvenlik endişelerini gösterdiler. Facebook’a erişim bir aydan fazla bir süre kapalı kaldı, hükümet ise Twitter’ı ve birkaç sohbet uygulamasını çok daha uzun bir süre yasakladı.
İnterneti “Akıllı” Bir Şekilde Filtrelemek
2019’da Bangladeşli yetkililer, İran’ın “akıllı filtreleme” sistemine benzer bir gözetim ve filtreleme programı kurdular. Bu program Siber Tehdit Tespit ve Müdahale girişimi kapsamındaydı. Bangladeş’teki tele pazarlama şirketleri de sosyal medyaya ücretsiz erişim sağlayan hizmetleri durdurmak zorunda kaldı.
Uganda – İnternet Özgürlük Skoru: 49
Şu Anda Engellenenler: Facebook ve Instagram. Uganda ayrıca, özellikle seçimler sırasında diğer sosyal medya sitelerini de periyodik olarak yasaklıyor.
Bu Afrika ülkesi, siyasi analistlerin hafif diktatörlük olarak tanımladığı yeni bir akımı test ediyor. Görevdeki cumhurbaşkanı 1986’dan beri iktidarda, ancak son zamanlarda sosyal medya sansürüyle uğraşmaya başladı. Uganda, bu hizmetleri tamamen yasaklamak yerine sosyal medya uygulamalarına vergi koymaya çalışıyor. Evet, doğru okudunuz.
2018’de tartışmalı vergi, 60 farklı mobil uygulamaya erişmek için insanlardan günde 200 Uganda şilini (o zamanlar 0,05 ABD Dolarına eşdeğer) almaya başladı. Bunlar arasında Facebook, Twitter, Instagram ve WhatsApp yer alıyor. Vergiden eleştirenler, Uganda cumhurbaşkanını en yoksul vatandaşların sesini kısmakla suçluyor, çünkü bu vergi onların ifade özgürlüğü haklarını ellerinden alıyor olabilir.
Saçma Bir Vergiyi İkiye Katlamak
Hükümet, bunun “dedikodu yayılmasını” engellemek ve yabancıların kontrolündeki uygulamaların popülaritesinden biraz gelir elde etmek için olduğunu iddia etti. Kamuoyu bu vergiyi elbette iyi karşılamadı, ancak Uganda cumhurbaşkanı onu savunmaya devam etti. Sosyal medya kullanımını bira, tütün ve parfümle karşılaştırarak lüks bir eşya olarak nitelendirdi.
Uganda’daki çoğu insan sosyal medya vergisinden kaçınmak için VPN’ler kullandı. Bu nedenle hükümet, 1 Temmuz 2021’de yürürlüğe giren vergide değişiklikler yaptı. Artık tüm internet kullanıcılarından mevcut %18 KDV ücretlerine ek olarak %12 vergi alıyorlar. Bu da internet kullanım ücretlerini toplamda %30’a çıkarıyor. Bu, yoksulluk sınırının altında yaşayan birçok Ugandalı vatandaş için ödenmesi çok yüksek bir bedel.
Listenin tamamına ulaşmak için tıklayın.
Derleyen: Okan Köroğlu
