- NASA’da görevli heliofizikçikler, Güneş rüzgarlarının sebebini tespit edebilmek için gereken görüntü kalitesini sağlayacak yeni bir mercek geliştirdi.
- Foton eleği adı verilen mercek, bal peteği gibi altıgen dairelerden oluşuyor.
- Saç telinin binde bir inceliğinde olan mercek, gelişmiş ultraviyole ışıklarının gözlemini mümkün hâle getiriyor.
Güneş rüzgarını neyin harekete geçirdiğini tam olarak anlamak için heliofizikçilerin, Güneş’in yüklü parçacıklarını Güneş sistemi boyunca hızlandırmaya yardımcı olan Güneş yüzeyindeki küçük özellikleri analiz etmeleri gerekiyor. Bu analiz için ise görevleri, ultraviyole ışığı görme biçimlerini geliştirmek.
Güneş rüzgarlarının sebebinin tespitinde, ultraviyole ışığını kameraya doğru hassasiyetle bükmeye yardımcı olan foton eleği teknolojisi geliştirildi. Foton eleği, en modern tekniklerle mümkün olabilecek son teknolojiyi birleştiren bir mercek.
Güneş’e bakan uzay araçlarının bu on yıl içinde foton elekleriyle Dünya’nın yörüngesine gitmesi bekleniyor. Foton eleği, bal peteğine benziyor. Altıgen yapısı, ince bir silikon ve niyobyum zarını destekliyor. NASA mühendislerinin geliştirdiği bu mercek, 100 nanometre, yani insan saçının genişliğinin yaklaşık binde biri kadar ince. Elek, ne kadar ince olursa o kadar fazla ışık iletebiliyor.
NASA’nın geliştirdiği merceğin elekleri de eş merkezli küçük deliklerden oluşan dairelerle çevrili. Bu dairelerin en büyüğü, merceğin merkezinde yer alıyor. Merkezden çevreye doğru daireler gittikçe küçülüyor. En küçük delikler, 20 mikrometre kadar küçük olabiliyor. Bu, yaklaşık bir bakteri büyüklüğüne denk geliyor. NASA’nın Goddard Uzay Uçuş Merkezinde heliofizikçi olan Doug Rabin yaptığı açıklamada, “Bu kadar hassas bir elek inşa etmek, tamamen fiziksel bir zorluk.” dedi.
Bu kurulum, süzgecin bir mercek gibi hareket etmesine, içinden geçen ultraviyole ışığını kırmasına ve arkasındaki kameranın daha fazla ayrıntı görebilmesi için onu bükmesine olanak tanıyor. Foton elekleri, diğer ultraviyole ışık türlerine göre daha kısa dalga boylarına ve daha yüksek enerjiye sahip olan aşırı ultraviyole (EUV) ışıklarını görecek şekilde tasarlandı. Güneş Dinamikleri Gözlemevi (SDO) gibi günümüzün Güneş gözlemevleri zaten Güneş’in EUV ışığını görebiliyor. Ancak gelecekte foton eleğine sahip bir gözlemevi, EUV’deki ince ayrıntıları SDO’nun bugünkü hâlinden 10 ila 50 kat daha fazla hassasiyetle çözebilecek.
Örneğin, 2024’te fırlatılması beklenen Super Optics Reconfigurable Swarm’ın (VISORS) üzerine 250 mikrometre kalınlığında bir elek yerleştirilecek. Başka bir eleğin ise 2027 yılı için Multi-slit Solar Explorer (MUSE) üzerine yerleştirilmesi planlanıyor.
Derleyen: Fatma Ebrar Tuncel