- Uluslararası üç kişilik bir öğrenci grubu, milattan sonra 79 yılında Vezüv Yanardağının patlamasıyla karbonlaşan bir dizi antik parşömendeki gizli metinleri deşifre etmek için yapay zeka kullanımında büyük bir atılım gerçekleştirdi.
- Öğrenciler, Kentucky Ãœniversitesi bilgisayar bilimcisi Brent Seales tarafından geçen yıl baÅŸlatılan ve tüm dünyadaki yapay zeka uzmanlarını uzun süredir kayıp olan antik metinlerin deÅŸifre edilmesine yönelik mücadeleye katılmaya teÅŸvik eden Vesuvius Challenge’da yarışıyorlardı.
- Bu öğrenciler bir parşömenden 2.000 antik Yunan harfini içeren birkaç pasajı okumayı başardıkları için birlikte 700.000 dolarlık (21.424.256,00 Türk Lirası) büyük ödülü kazandılar.
- GeçtiÄŸimiz sonbaharda, üç öğrenciden biri olan Luke Farritor, yanmış parşömenlerdeki ilk kelimeyi deÅŸifre ederek 40.000 dolar (1.223.980,00 Türk Lirası) kazandı, bu kelime eski Yunancada “mor” anlamına gelen “porphyras” idi.
Uluslararası üç kiÅŸilik bir öğrenci grubu, MS 79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla karbonlaÅŸan bir dizi antik parşömendeki gizli metinleri deÅŸifre etmek için yapay zeka kullanımında büyük bir atılım gerçekleÅŸtirdi. Almanya’dan Youssef Nader, ABD’den Luke Farritor ve Ä°sviçre’den Julian Schilliger, bir parşömenden 2.000 antik Yunan harfini içeren birkaç pasajı okumayı baÅŸardıkları için birlikte 700.000 dolarlık (21.424.256,00 Türk Lirası) büyük ödülü kazandılar. Papirolog Robert Fowler, “Bu tam bir düzen deÄŸiÅŸtirici. Okunmayı bekleyen bu parşömenlerden yüzlercesi var.” diye konuÅŸtu. Fowler, söz konusu parşömenin keÅŸfinin, akademisyenler arasında Gadara’lı filozof Philodemus’un bir metnini içerebileceÄŸi yönünde spekülasyon yapmalarına olanak saÄŸladığını, bunun da sadece on yıl önce imkânsız görünen türden bir tahmin olduÄŸunu sözlerine ekledi. Öğrenciler, Kentucky Ãœniversitesi bilgisayar bilimcisi Brent Seales tarafından geçen yıl baÅŸlatılan ve tüm dünyadaki yapay zeka uzmanlarını uzun süredir kayıp olan antik metinlerin deÅŸifre edilmesine yönelik mücadeleye katılmaya teÅŸvik eden Vesuvius Challenge‘da yarışıyorlardı. Youssef, “Bizi ayakta tutan ÅŸey adrenalin patlamasıydı. Bu günde 20 saat çalışmak demekti. Bir günün ne zaman bittiÄŸini ve ertesi günün ne zaman baÅŸladığını bilmiyordum.” diyor.
MS 79 yılındaki tarihi patlama Pompeii ve Herculaneum kasabasını kül tabakasıyla kaplayarak zamanda bir anı gelecek nesiller için koruyan bir tabaka oluÅŸturdu. Arkeologlar 1754 yılında bölgeyi keÅŸfettiklerinde, Herculaneum’da aşırı sıcak kül ve sünger taşı nedeniyle karbonlaÅŸmış 1.000’den fazla papirüs parşömeniyle dolu antik bir kütüphaneyle tamamlanmış bir ev ortaya çıkardılar. Kütüphanenin raflarında, bir zamanlar Julius Caesar’ın kayınpederi Lucius Calpurnius Piso Caesoninus’a ait olan, hem Roma hem de Yunan dillerinde yazılmış Epikürcü felsefi metinler bulunduÄŸuna inanılıyordu. Arkeologlar uzun zamandır bu metinleri çözme ihtimaliyle umutlarını koruyorlardı. Zira bu belgelerin en azından bir kısmının zaman içinde kaybolmuÅŸ olması kuvvetle muhtemel. EÄŸer belgeler kurtarılabilirlerse, bu klasik yapıt meraklıları için çığır açıcı bir keÅŸif olacak demek. Ne yazık ki, kömürleÅŸmiÅŸ parşömenlerin çözülemeyecek kadar kırılgan olduÄŸu kanıtlanmış olup yıllar boyunca yapılan birkaç onarma giriÅŸimi, bu paha biçilmez nesnelerin hasar görmesi veya parçalara ayrılmasıyla sonuçlandı.

FotoÄŸraf: Dijital Restorasyon GiriÅŸimi’ne ait.
GeçtiÄŸimiz on yıl içinde bilim insanları parşömenlerin son derece sofistike, üç boyutlu CT taramalarını üretmeyi baÅŸardılar. Seales ve Kentucky Ãœniversitesindeki araÅŸtırma ekibi, yapay zeka ve bilgisayar teknolojileri sayesinde bu sıkı katmanlı parşömenleri düzelterek “sanal olarak açabildi”, daha sonra taramalarda net bir ÅŸekilde görünmeyen mürekkebi tespit etmek için yapay zeka algoritmalarını eÄŸitebildiler. Parşömenden 2,000 yıllık metinler açığa çıkarıldıktan sonra daha geniÅŸ bir ekiple birlikte -bu ekipte akademisyenler ve bilgisayar bilimcileri de bulunmakta- bu parşömenlerin sırlarını çözmeye yönelik küresel çabaya katkıda bulunabilmek için Vesuvius Challenge baÅŸlatıldı. GeçtiÄŸimiz sonbaharda, üç öğrenciden biri olan Luke Farritor, yanmış parşömenlerdeki ilk kelimeyi deÅŸifre ederek 40.000 dolar (1.223.980,00 Türk Lirası) kazandı. Bu kelime, eski Yunancada “mor” anlamına gelen “porphyras” idi. Åžu anda kısmen deÅŸifre edilmiÅŸ olan parşömen, görünüşe göre müzik ve yemekten alınacak zevkler üzerine bir incelemeden oluÅŸuyor. Antik yazar parşömende, “Yiyecek söz konusu olduÄŸunda, kıt olan ÅŸeylerin bol olanlardan kesinlikle daha hoÅŸ olduÄŸuna hemen inanmayız.” diyerek düşüncelerini aktarmış.
En büyük ödül sahibini bulmuÅŸ olmasına raÄŸmen Vesuvius Challenge, ÅŸu an kısmen deÅŸifre edilmiÅŸ olsada parşömenlerin %85’ini okuma hedefiyle çalışmalarına devam edecek. Ayrıca, ÅŸimdiye kadar taranan dört parşömenin en az %90’ını okuyabilen ilk ekip için 100.000 dolarlık (3.060.559,00 Türk Lirası) yeni bir büyük ödül de duyuruldu. AraÅŸtırmacılar zamanla, çözülmeyi bekleyen daha yüzlerce parşömen üzerindeki mürekkebin taranması, sanal olarak açılması ve tespit edilmesiyle ilgili çeÅŸitli süreçlere çalışmalar yapmayı umuyor.
Derleyen: Burçin Bağatur