- Kakao ağaçlarının bakım maliyeti zamanla artar ve çiftçiler yeni ormanlara yönelir, bu da kakao kaynaklarının azalmasına sebep oluyor.
- Kakao çekirdeği kıtlığı, küresel üretimin %60’ından sorumlu iki ülke olan Fildişi Sahili ve Gana’daki işleme tesislerinin neredeyse kapanmasına yol açtı.
- Kakao araştırmacısı Michael Odijie, endüstrideki sorunları anlatarak sürdürülebilir çözümlere ve kakao alternatiflere ihtiyaç olduğundan bahsetti.
Kakao çekirdeği kıtlığı, küresel üretimin %60’ından sorumlu iki ülke olan Fildişi Sahili ve Gana’daki işleme tesislerinin neredeyse kapanmasına yol açtı. Çikolata üreticileri kakao için Batı Afrika’ya bağımlı olduğundan çikolata fiyatları ve çiftçilerin geçim kaynakları üzerindeki etkisi konusunda önemli endişeler var. Kakao araştırmacısı Michael Odijie kıtlığın nedenlerini The Conversation’a açıkladı.
Batı Afrika’da kakao üretimindeki düşüşün çevresel, ekonomik ve insani nedenleri var. Çevresel faktörlerden biri, Batı Afrika’da daha kuru havaya neden olan El Niño hava olayının etkisi. Bu durum çiftliklerde virüs gibi sorunlara yol açtı. Sonuç olarak Gana, son yıllarda yaklaşık 500.000 hektarlık alandan elde ettiği hasadı kaybetti.

Kakao üretiminin ekonomik döngüsü, kakao tarımının doğasında var olan genişleme ve daralma modellerini ifade eder. Örneğin, kakao ağaçları yaşlandıkça hastalıklara karşı duyarlı hale gelir ve yüksek bakım maliyetleri gerektirir. Tarihsel olarak çiftçiler, eski çiftlikleri terk etme ve yeni ormanlarda işlerine sıfırdan başlama eğiliminde. Yeni ormanlar bulmak artık giderek zorlaşırken sürdürülebilir kakao üretimi için adil bir çözüm sağlanamıyor.
İnsan faktörü, Gana’da çok sayıda çiftliği ele geçiren yasadışı madencilik gibi zorlukları içeriyor. Bazen çiftçiler topraklarını ödeme karşılığında yasadışı madencilere kiralıyor. Bu madencilik faaliyetleri arazinin kalitesini bozarak kakao yetiştiriciliği için uygunsuz hale getiriyor.
Çikolata ve çikolata ürünleri için küresel pazar yükselişte. Önümüzdeki birkaç yıl içinde yıllık %4’ten daha hızlı büyüyeceği tahmin ediliyor. Kakaoya yönelik bu artan talep, sektörün sürdürülebilirliği ile ilgili iç içe geçmiş sorunların ele alınmasının aciliyetinin altını çiziyor.
Batı Afrika hükümetlerinin kakao çiftçilerine yardım için müdahalesi oldu mu ve kakao üreticisi ülkelerin ekonomisi nasıl etkilendi?
Şubat 2024’te, ülkenin kakao sektörünün düzenleyicisi olan Gana Kakao Kurulu (Cocobod), virüslerden etkilenen tarlaları rehabilite etmek için 200 milyon ABD doları tutarında bir Dünya Bankası kredisi sağladı. Kurul hastalıklı çiftlikleri devralacak, etkilenen kakao ağaçlarını söküp değiştirecek ve çiftçilere iade etmeden önce yeni ekimleri meyve verme aşamasına kadar besleyecek.

Cocobod’un Gana’daki çiftçilere yardım etmek için kredi sağlama uygulaması uzun süredir devam ediyor. 2018 yılında Afrika Kalkınma Bankasından alınan 600 milyon dolarlık kredi, hastalıklardan etkilenen yaşlanmış kakao plantasyonlarını gençleştirmek için kullanıldı. Kısa bir süre önce Cocobod, küresel fiyat artışı nedeniyle üretici fiyatını arttırarak çiftçilere fayda sağladı. Ayrıca, kakao çiftliklerini madencilik etkilerinden korumak ve komşu ülkelere kakao kaçakçılığıyla mücadele etmek için bir görev gücü oluşturuldu.
Buna karşılık Fildişi Sahili, komşu ülkelerdeki fiyatları yükselten kıtlıklardan kaynaklanan kakao kaçakçılığını engellemeye odaklanarak sınırlı önlemler aldı. Çok uluslu şirketler sürdürülebilirlik programlarından yararlansa da bazı şirketlerin şeffaf olmaması, akademik analizleri engelliyor.

Kakao fiyatlarındaki artış başlangıçta çiftçiler için faydalı görünse de üretimin azalması ve özellikle Gana’da yüksek enflasyon ve devalüasyon gibi ekonomik zorluklar çiftçilerin daha fazla kazanamadığı anlamına geliyor. Bu üretim düşüşü aynı zamanda yerel işlemeyi de azaltıyor. Fildişi Sahili ve Gana’daki büyük tesisler faaliyetlerini durdurarak küresel çikolata fiyatlarında artışa yol açabilir ve yerel üretim birimlerini etkileyebilir.
Çikolata üreticileri kakao alternatiflerine yönelecek mi?
Bu kaçınılmaz çünkü mevcut koşullar altında kakao yetiştirmeye devam etmek sürdürülemez. Aslında, kakao yağı eşdeğerlerinin, kakao ekstreleri ve yapay aromaların yükselişiyle bu süreç çoktan başlamış durumda. Alman Planet A Foods şirketi bu alanda lider konumunda. Yulaf ve ayçiçeği tohumu gibi malzemeleri kakao kütlesi ve yağı yerine geçecek şekilde dönüştürmek için kakaosuz çikolata üretiliyor.
Kakaoya olan talep, iklim değişikliği nedeniyle daha da kötüleşmesi muhtemel olan kitlesel ormansızlaşma ve önemli karbon emisyonlarına neden oldu. Dahası ekim için yapılan baskı, çeşitli şekillerde işgücü ihlallerine yol açtı. Kakao alternatiflerini araştırmak çözümün bir parçasıdır.
Derleyen: Esin Özcan