- Yeni araştırma, altın başak bitkilerinin, komşu bitkilerin varlığına ve çevresel ipuçlarına dayanarak otçullara verdikleri tepkileri uyarlayarak bir tür zeka sergilediğini ve geleneksel zeka tanımlarına meydan okuduğunu gösteriyor.
Altın başak, yapraklardan yansıyan uzak kırmızı ışık oranlarını algılayarak yakındaki diğer bitkileri onlara hiç dokunmadan algılayabilir. Altın başak otçullar tarafından yenildiğinde, yakınlarda başka bir bitki olup olmadığına göre tepkisini uyarlar. Peki bu tür esnek, gerçek zamanlı, uyarlanabilir tepkiler bitkilerdeki zekânın bir işareti midir?
Bu soruya yanıt vermek kolay değil, ancak kimyasal ekolojist Andre Kessler, Plant Signaling and Behavior dergisindeki yeni bir makalesinde bitki zekası için yeni bir argüman ortaya koyuyor.
Bitkilerde Zekanın Tanımlanması
Ziraat ve Yaşam Bilimleri Fakültesi Ekoloji ve Evrimsel Biyoloji Bölümü’nde profesör olan Kessler, “Zeka için yayınlanmış 70’ten fazla tanım var ve belirli bir alan içinde bile ne olduğu konusunda bir ortak fikir yok” dedi.
Birçok insan zekanın merkezi bir sinir sistemi gerektirdiğine ve elektrik sinyallerinin bilgiyi işlemek için bir araç görevi gördüğüne inanmakta. Bazı bitki biyologları bitkilerin damar sistemlerini merkezi sinir sistemleriyle bir tutmakta ve bitkideki bir tür merkezi varlığın bilgiyi işlemesine ve yanıt vermesine olanak tanıdığını öne sürmekte. Ancak Kessler bu fikre kesinlikle katılmıyor.
Kessler “Bitkilerde elektriksel sinyalleşmeyi açıkça görmemize rağmen, sinir sistemiyle olan homolojilerin hiçbiri için iyi bir kanıt yok, ancak soru şu ki, bir bitkinin çevresel ipuçlarını işleme yeteneği için bu sinyalleşme ne kadar önemli?” dedi.
Kessler ve laboratuvarında doktora öğrencisi olan yardımcı yazar Michael Mueller, bitki zekâsına ilişkin argümanlarını ortaya koymak için tanımlarını en temel unsurlara indirgedi: Çevreden edindiğiniz bilgilere dayanarak belirli bir hedefe yönelik sorunları çözme becerisi.
Kessler, bir vaka çalışması olarak, altın başağı ve zararlı böcekler tarafından yenildiğinde verdiği tepkileri inceleyen önceki araştırmasına işaret ediyor. Yaprak böceği larvaları altın başak yapraklarını yediğinde, bitki böceğe bitkinin zarar gördüğünü ve zayıf bir besin kaynağı olduğunu bildiren bir kimyasal yayar. Uçucu organik bileşikler (VOC) olarak adlandırılan bu havadaki kimyasallar, komşu altın başak bitkileri tarafından da algılanır ve onları böcek larvalarına karşı kendi savunmalarını üretmeye sevk eder. Bu şekilde, altın başaklar otçulları komşularına taşır ve zararı dağıtır.
Deneyler ve İlginç Gözlemler
2022 yılında Plants dergisinde yayınlanan bir makalede, Kessler ve yardımcı yazar Alexander Chautá, Ph.D. ’21, altın başağın komşu bitkilerin yapraklarından yansıyan daha yüksek uzak kırmızı ışık oranlarını da algılayabildiğini göstermek için deneyler yaptı. Komşular mevcut olduğunda ve altın başaklar böcekler tarafından yenildiğinde, daha hızlı büyüyerek otçulları tolere etmek için daha fazla önlem alıyorlar, aynı zamanda bitkilerin böcek zararlılarıyla savaşmasına yardımcı olan savunma bileşikleri üretmeye başlıyorlar. Komşuları olmadığında, bitkiler yenildiklerinde hızlandırılmış büyümeye başvurmazlar ve otçullara karşı kimyasal tepkileri belirgin şekilde farklıdır, ancak yine de oldukça yüksek miktarda otçulluğu tolere ederler.
Kessler, “Bu bizim zeka tanımımıza uyuyor. Çevreden aldığı bilgilere bağlı olarak bitki standart davranışını değiştiriyor.” dedi.
Komşu altın başaklar da bir haşerenin varlığına işaret eden VOC’leri algıladıklarında zeka sergilerler. Kessler, “Bir komşudan gelen uçucu emisyon, gelecekteki otçulluğun bir tahminidir. Gelecekteki bir durumu tahmin etmek için çevresel bir ipucu kullanabilir ve ardından buna göre hareket edebilirler.” dedi.
Kessler, zeka kavramının bitkilere uygulanmasının, bitkilerin kimyasal iletişim mekanizmaları ve işlevleri hakkında yeni hipotezlere ilham verebileceğini ve aynı zamanda insanların zekanın gerçekte ne anlama geldiği konusundaki düşüncelerini değiştirebileceğini söyledi.
Yapay Zeka Henüz Zeki Bile Değil
Kessler’e gündemde olduğu için yapay zeka ile ilgili fikirleri de soruluyor. Araştırmacı buna şöyle yanıt veriyor: “Yapay zeka bir hedefe yönelik sorunları çözmüyor.en azından henüz bunu yapmıyor. O sebeple yapay zeka, bizim zeka tanımımıza göre aslında zeki bile değil. Bunu yapmak yerine erişebildiği bilgilerde tanımladığı kalıplara dayanarak size cevaplar veriyor”.
Kessler’in ilgisini çeken bir fikir, 1920’lerde bitkilerin belki de daha çok arı kovanları gibi işlev gördüğünü öne süren matematikçilerden geldi. Bu fikre göre, her hücre ayrı bir arı gibi çalışmakta ve tüm bitki bir kovana benzemektedir.
Kessler, “Bunun anlamı, bitkideki beyin, merkezi koordinasyona ihtiyaç duymadan tüm bitkidir. Bu da bana araştırmam konusunda ilham oldu” diyor.
Kessler ayrıca “Çevrelerinin kokusunu çok hassas bir şekilde alabiliyorlar; bildiğimiz kadarıyla her bir hücre bunu yapabiliyor” dedi. Hücreler özelleşmiş olabilir ama aynı zamanda hepsi aynı şeyleri algılar ve büyüme veya metabolizmada kolektif bir tepkiyi tetiklemek için kimyasal sinyal yoluyla iletişim kurarlar. “Bu fikir bana çok cazip geliyor” dedi.
Referans: “Induced resistance to herbivory and the intelligent plant” André Kessler ve Michael B. Mueller, 30 Nisan 2024, Plant Signaling & Behavior. Kaynak linki.
