Bildiğiniz üzere Dünyamız uzayda yer alan Güneş Sistemi içerisinde yer alıyor. Güneş Sistemi’nde, içinde yaşadığımız gezegen haricinde başka gezegenler de bulunmakta. Her birinin farklı özellikleri ve görüntüleri mevcut. Bu gezegenlerin neler olduğu, sıralaması ve onlar hakkında detaylı bilgi almak için içeriğimize göz atabilirsiniz.
Güneş Sistemi; Güneş’in kütleçekim kuvvetiyle yörüngede tutulan ve çeşitli gök cisimlerinden oluşmuş sisteme verilen isim. Bu sistem; Güneş, dört karasal iç gezegen; küçük, kaya ve metal içerikli asteroitlerden oluşan bir asteroit kuşağı; dört dev dış gezegen ve Kuiper Kuşağı denen buzsu cisimlerden oluşan ikinci bir kuşaktan ibaret.
Güneş ve 8 gezegen ile onların 158 uydusu, 5 cüce gezegen (Ceres, Plüton, Eris, Haumea, Makemake) ile onların bilinen toplam 8 uydusu ve milyarlarca küçük gök cisminden oluşur.
Küçük cisimler kategorisine: asteroitler, Kuiper Kuşağı cisimleri, kuyruklu yıldızlar, gök taşları ve gezegenler arası toz girer.
Bu sekiz gezegenin altısının çevresinde doğal uydular döner. Ayrıca dış gezegenlerin her birinin toz ve diğer parçacıklardan oluşan halkaları bulunur. Dünya dışındaki tüm gezegenler adlarını Yunan ve Roma mitolojisinin tanrılarından alır.
Beş cüce gezegen ise Kuiper Kuşağı’nda yer alan Plüton, Haumea, Makemake, asteroit kuşağındaki en büyük cisim olan Ceres ve dağınık diskte yer alan Eris. Plüton, bilinen en büyük cüce gezegen olarak bilinir. Asteroit Kuşağı’nın dışında kalan bölge Güneş Sistemi’nin dış kısmı olarak adlandırılır.
Güneş etrafındaki bir yörüngede dolanan cisimler genel olarak üçe ayrılır:
- Gezegenler
- Cüce Gezegenler
- Küçük Güneş Sistemi Cisimleri
Güneş’in etrafında dolanan, kendine küresel bir biçim verecek kadar kütlesi olan ve yörüngesinin yakın çevresini (doğal uyduları dışında) temizlemiş gök cisimlerine gezegen denir. Gezegenlerin kendine ait ışığı olmaz, bu nedenle Güneş’ten aldıkları ışığı yansıtırlar. Bu gezegenler hem bir yıldızın hem de kendi etraflarında dönerler.
Gök bilimciler, Güneş Sistemi içindeki uzaklıkları genellikle “astronomi birimi” (AB) ile ölçer.
Gök cisimleri, Güneş’in çevresinde “Kepler yasalarına” uygun olarak devinirler. Her gök cismi, odak noktalarından birinde Güneş’in bulunduğu yaklaşık bir elips yörünge üzerinde hareket eder. Güneş’e daha yakın olan gök cisimleri daha hızlı hareket eder. Gezegenlerin yörüngeleri hemen hemen daireseldir ama birçok kuyruklu yıldız, asteroit ve Kuiper kuşağı gök cisimleri oldukça dar eliptik yörüngeler izler.
Kepler’in gezegensel hareket yasaları
Güneş Sistemi’nde bulunan gezegenlerin hareketlerini açıklayan üç matematiksel yasa. Alman matematikçi ve astronom Johannes Kepler (1572-1630) tarafından keşfedilmiş.
Tycho Brahe, Kepler’den önce Alman İmparatorluğu’nun astroloğuydu ve o güne kadarki en iyi gök haritalarını hazırlamıştı. Brahe’nin kalfası olan Kepler, Brahe’nin ölümünden sonra bu haritaları inceleyerek Brahe’nin gezegenlerin konumları ile tutmuş olduğu kayıtların görece basit olan üç adet matematiksel ifade ile açıklanabileceğini bulmuştur.
Gezegenler Neden Yuvarlaktır?
Gezegenler, kütleçekiminden dolayı yuvarlak olurlar. Gezegenin kütleçekimi, her taraftan, her şeyi, eşit bir şekilde kendi merkezine doğru çeker. Tıpkı bisiklet jantlarında tellerinin jantı merkeze doğru çekerek düzgün tutması gibi. Yani kütleçekimi her tarafı eşit çekim uyguladığı için gezegenin şeklini üç boyutlu bir küre haline getirir. Bu çekim, uzayda maddeleri bir arada tutan kuvvet olarak adlandırılabilir.
Gezegen yeterli büyüklüğe ulaştığında, yıldızın çevresinde dolandığı yörüngesini temizlemeye başlar. Kütleçekimini kullanarak uzaydan maddeleri toparlar.
Güneş Sistemi’mizdeki Gezegenler Sıralaması
Güneş’ten olan uzaklıklarına göre gezegenler sırasıyla; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün.
Gezegenlerin büyüklük sıralaması ise şu şekilde:
*Jüpiter- Satürn –Uranüs- Neptün- Dünya -Venüs -Mars -Merkür
1 – Merkür
Güneşe en yakın olan Merkür, Ay’dan sadece biraz daha büyük. Gündüz Güneş’e dönük tarafı 450°C’a kadar ulaşabilir; ancak gece tarafında sıcaklıklar donma derecesinin altında yüzlerce dereceye düşer.
Merkür, meteor etkilerini emecek bir atmosfere sahip değil, bu yüzden yüzeyi tıpkı Ay gibi kraterlerle dolu.
- Adını Roma tanrılarından biri olan Merkür’den aldı.
- Uykusu yok.
- Güneş Sistemi’ndeki en hızlı gezegen olarak bilinir ve kendi etrafında 116 günde döner.
- Kraterlerle kaplı olduğu için gri ve kahverengi olarak görülür.
Güneşe uzaklığı: 57.910.000 km
Gün uzunluğu: 58 gün 15 saat 30 dakika
Yörünge süresi: 88 gün
Yarıçap: 2.439,7 km
Yüzölçümü: 74.800.000 km²
Yer çekimi: 3,7 m/sn²
2 – Venüs
Atmosferi toksik, yani zehirli. Yüzeydeki baskı sizi ezer ve öldürür. Büyüklüğü ve yapısı Dünya’ya benzer. İşin garibi, Venüs çoğu gezegenin tersi yönünde ve yavaşça döner.
- İkinci sırada olmasına rağmen en sıcak gezegen; çünkü gelen ışınları tutuyor ve gitgide ısınıyor.
- Çapı yaklaşık olarak 12,104 kilometre.
- Güneş’in etrafında 225, kendi ekseni etrafında ise 243 günde dönüyor.
- Uydusu yok.
Gün uzunluğu: 116 gün 18 saat 0 dakika
Güneşe uzaklığı: 108.200.000 km
Yörünge süresi: 225 gün
Yüzölçümü: 460.200.000 km²
Yarıçap: 6.051,8 km
Dönme süresi: −243.018 5 gün (ters yönde)
3 – Dünya
Üçüncü gezegen olan Dünyamız üçte ikisinin okyanusla kaplı bir su gezegeni. Şimdilik hayat barındırdığı bilinen tek gezegen. Dünyanın atmosferi, yaşamı sürdürmeyi sağlayan azot ve oksijen bakımından zengindir.
Kendi etrafındaki dönmesini 23 saat, 56 dakika, 4,098903691 saniyede tamamlar. Güneş’in etrafındaki dönüşünü de 365 gün, 5 saat, 48 dakika, 9 saniye, 763.545,6 mikro saniyede yani bir yılda tamamlar.
Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki ve Güneş etrafındaki bu iki hareketi, iki önemli olaya sebep verir:
- Kendi ekseni etrafında dönmesi ile gece ve gündüz
- Güneş çevresinde 23 derece, 27 dakika eğiklikle dönmesi mevsimleri oluşturur ve mevsimlerin ardalanmasını (gece ile gündüz faktörlerinin birbirlerini takip etmesi) sağlar.
Dünya 5 farklı katmandan oluşur:
- Su küre: Dünya zemininin %75’ini kapsar. Büyük bölümü okyanuslardan oluşur.
- Taş küre: Dünya zemininin %25’ini kapsar. Büyük bölümü yeşilliklerden oluşur.
- Hava küre: Dünyanın büyük bir bölümünü oluşturur. Çoğu azottan oluşur.
- Ateş küre: Depremlerin çoğu onun yüzünden gerçekleşir. Lavlı bir yapısı var, çekirdeğin yakınlarında.
- İç /Dış Çekirdek: Dünyanın merkezi
Dünya’nın sadece bir tane uydusu var: Ay
- Güneş Sistemi içindeki beşinci büyük doğal uydu olarak bilinir.
- Yüzeyinde bilinen en az ve en çok sıcaklıklar ortalama -88 ile 60 °C arasında.
4 – Mars
Dördüncü gezegen olan Mars, soğuk ve tozlu bir yer. Demir oksit olan bu toz, gezegene kırmızımsı rengini verir. Bilim insanları, bugün soğuk ve çöl benzeri olsa da bir zamanlar Mars’ın ıslak ve sıcak olduğunu düşünüyorlar. Dünya ile benzerlikler göstermesinden dolayı Mars’ta yaşam olabileceğine dair çok sayıda bulguya da rastlanmış. Dünya gibi yıl içerisinde güneşe yaklaşır ve uzaklaşır.
- Phobos ve Deimos adlı iki uydusu bulunur
- Güneş Sistemi’ndeki en küçük ikinci gezegen ve çapı yaklaşık 6.792 kilometre
- Güneş’in etrafında 687 günde dönüyor
- “Kızıl Gezegen” lakaplı.
Yer çekimi: 3,711 m/sn²
Yüzölçümü: 144.800.000 km²
Gün uzunluğu: 1 gün 0 saat 37 dakika
Yüzey kütle çekimi: 3,711 m/s²; 0.376 g
Yüzey basıncı: 0.636 (0.4–0.87) kPa; 6,28 atm
5 – Jüpiter
Beşinci gezegen olan Jüpiter, Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegen. Çoğunlukla, gaz-hidrojen ve helyumdan oluşur. En büyük bir özelliği, artık Jüpiter‘in karakteristik bir özelliği haline gelen ve büyük kırmızı bir leke olarak görünen fırtınası. Bu fırtına yaklaşık 350 yıldır devam etmekte. Ayrıca Jüpiter, güçlü bir manyetik alana sahip ve düzinelerce uydu ile minyatür bir Güneş sistemine benzetilir.
Jüpiter, herhangi bir teleskopla bakıldığı zaman, dört büyük uydusuyla birlikte kolaylıkla gözlemlenebilir. Büyük kütleçekimi nedeniyle daha küçük gökcisimlerinin yörüngelerini etkilemesinden sorumlu olan Jüpiter, kuyrukluyıldızların ya da asteroidlerin yörüngelerini saptırarak, Güneş Sistemi’nin iç kısımlarına doğru yol almasına neden olur.
- 79 tane uydusu var. En çok bilinenler; Europa, Ganymede, Lo ve Calisto.
- Güneş Sistemi’ndeki gezegenler arasında en kısa gün Jüpiter’de: 9 saat 55 dakikada bir günü bitiriyor
- Güneş etrafında turunu 11.9 yılda bitirebiliyor.
- Ortalama sıcaklığım -140ºC
Yüz ölçümü: 6,142E10 km²
Güneşe uzaklığı: 778.500.000 km
Yörünge süresi: 12 yıl
Gün uzunluğu: 0 gün 9 saat 56 dakika
Yarıçap: 69.911 km
6 – Satürn
Altıncı gezegen olan Satürn, halkaları ile bilinir. Bu halkalar buzlardan ve kayalardan meydana gelir.
Uydularının arasından özellikle Titan, sahip olduğu atmosferi ve buz katmanıyla kaplı yüzeyinin altında muhtemel bir okyanusun varlığıyla oldukça dikkat çekmekte. Bilim insanlarının dünya dışı yaşam arayışlarında Titan, öncelikli hedefler arasında bir gök cismi.
- Sistemdeki en büyük ikinci gezegen ve çapı 120.536 kilometre. Buna rağmen oldukça hafif. Bunun nedeni büyük ölçüde gazlardan oluşuyor olması.
- Güneş etrafında yaklaşık 30 yılda dönebiliyor.
- 62 tane uydusu var. En bilinenleri; Enceladus, Titan, Rhea ve Mimas.
Güneşe uzaklığı: 1,434E9 km
Dönme süresi: 10 sa. 39 dk. 22 s
Yarı büyük eksen: 1.426.725.400 km. 9,537 A.Ü.
Yörünge hızı ortalama: 9,69 km/saniye
7 – Uranüs
Yedinci gezegen olan Uranüs biraz garip. Ekvatoru, yörüngesine neredeyse dik açı yapan tek dev gezegen. Yani ilk bakışta yan duran bir gezegen diyebiliriz. Gök bilimciler, gezegenin uzun zaman önce başka bir gezegen boyutunda bir cisimle çarpıştığını ve eğilmeye neden olduğunu düşünüyor. Bu eğim, 20’den fazla yıl süren mevsimlere neden olur. Uranüs, Neptün ile aynı boyutta. Atmosferindeki metan, Uranüs’e mavi-yeşil tonunu verir. Çok sayıda uyduya ve soluk halkalara sahip.
- Tarihte teleskop ile keşfedilen ilk gezegen.
- Güneş Sistemi’ndeki en büyük 3. gezegen.
- Güneş etrafında 84 yılda dönüyor; ama kendi etrafında 17 saate dönebiliyor.
- 27 tane uydusu var. En bilinenleri; Miranda, Titania, Ariel, Oberon.
- Dış kısmında 13 tane halkası var.
Dönme süresi: 17 sa. 14 dk. 24 s
Gezegenin bulunuşu: William Herschel; 1781
Etkin sıcaklık: -215.15°C
Kutupsal çap (1 bar düzeyinde): 49.946 km
Ekvator çapı (1 bar düzeyinde): 51.118 km. (4,01 x Yer)
8 – Neptün
Sekizinci gezegen olan Neptün, bazen ses hızından daha hızlı olan kuvvetli rüzgârlarıyla tanınır. Neptün, tespit edilmeden önce matematik kullanarak var olduğu tahmin edilen ilk gezegen. Dünya’dan çok uzak ve çok soğuk. Dünya’nın yaklaşık 17 katı büyüklüğünde. Tıpkı Uranüs gibi Neptün de teleskopla keşfedilmiş, ancak Neptün’ün keşfi Uranüs’ten daha sonra gerçekleşti.
- 1 kez Voyager 2 uzay aracı tarafından ziyaret edildi.
- 14 tane uydusu var. En bilinenleri; Triton, Thalassa, Despina ve Galatea.
- Kendi etrafında 164.8 yılda dönebiliyor. Bu da demek oluyor ki 1 yılı yaklaşık olarak 164.8 Dünya yılına denk geliyor.
Güneşe uzaklığı: 4,495E9 km
Yörünge süresi: 165 yıl
Gün uzunluğu: 0 gün 16 saat 6 dakika
Yarıçap: 24.622 km
Keşif tarihi: 23 Eylül 1846
Karasal gezegenlerin büyüklüklerinin kıyaslaması. Soldan sağa: Merkür – Venüs – Dünya – Mars
Plüton (Cüce Gezegen)
1930 yılında Plüton gezegeni keşfedildi ve dokuzuncu gezegen olarak kabul edildi. Daha sonra çok sayıda Plüton büyüklüğünde gezegen keşfedilmesiyle 2006 yılında uzun tartışmalar sonucu Plüton gezegen olmaktan çıkarıldı ve cüce gezegenler grubuna dâhil edildi.
Plüton, birçok açıdan diğer gezegenlerden çok farklı. Büyüklüğü Ay’dan daha küçük. Oldukça soğuk olan Plüton, çoğunlukla kayalıklardan meydana gelir.
Keşif tarihi: 18 Şubat 1930
Kâşifler: Clyde Tombaugh, Michael E. Brown
Yörünge süresi: 248 yıl
Yarıçap: 1.188,3 km
Mutlak büyüklük: -0,7
Aylar: Charon, Nix, Hydra, Kerberos, Styx
Derleyen: Tuğba Akkesen
