Birden fazla memeli türünde bir genin keşfi, insanlar ve hayvanlar için oldukça etkili, geri dönüşümlü ve hormonal olmayan bir erkek kontraseptifinin (gebelikten korunmayı sağlama amacıyla kullanılan yöntemler) yolunu açabilir.
Washington Eyalet Üniversitesi araştırmacıları, farelerin, domuzların, sığırların ve insanların testis dokusunda Arrdc5 geninin ifadesini belirlediler. Farelerde geni devre dışı bıraktıklarında, yalnızca erkeklerde kısırlık yaratarak sperm sayılarını, hareketlerini ve şekillerini etkiledi. Araştırmacılar bulgularını Nature Communications dergisinde detaylandırdılar.
WSU’nun Molecular Biosciences Okulunda kıdemli yazar ve profesör olan Jon Oatley, “Çalışma, bu geni ilk kez vücudun başka hiçbir yerinde değil, sadece testis dokusunda tanımlandığını ve birden fazla memeli türünde de bulunduğunu vurguluyor. Bu gen erkeklerde etkisiz hale getirildiğinde veya inhibe edildiğinde, elde edilen sperm, yumurtayı dölleme yetisini kaybetmiş hâle geliyor. Bu da, erkek kontraseptif gelişiminde bizim için ana hedeftir.” dedi.
Potansiyel erkek kontraseptif gelişimi için başka moleküler hedefler tanımlanmış olsa da, Arrdc5 geni erkek testislerine özgü olmakla beraber birçok türde bulunuyor. Daha da önemlisi, genin eksikliği, oligoasthenoteratatospermia veya OAT adı verilen bir durum yaratarak önemli ölçüde kısırlığa da neden olur. İnsan erkek kısırlığının en yaygın teşhisi olan bu durum, üretilen sperm miktarında azalma, hareketliliğin yavaşlaması ve spermin bir yumurta ile kaynaşamaması için şeklinin bozuk olduğunu gösterir.
WSU çalışmasında, bu gene sahip olmayan erkek fareler, normal farelere göre 2,8 kat daha yavaş hareket ederken %28 daha az sperm üretti ve spermlerinin yaklaşık %98’inde anormal baş ve orta parçalar vardı.
Çalışma, bu gen tarafından kodlanan proteinin normal sperm üretimi için gerekli olduğunu göstermekte. Oatley’nin ekibi bundan sonra o proteinin üretimini veya işlevini engelleyecek bir ilaç tasarlamak için çalışacak.
Bu proteini bozmak herhangi bir hormonal müdahale gerektirmeyecek, sadece erkek kontrasepsiyonunda önemli bir engelin kalkmasını sağlayacak şekilde ilaç üretimi yapılacak. Çünkü testesteron erkeklerde sperm üretiminin ötesinde kemik kütlesi, kas kuvveti ve kırmızı kan hücresi üretimi dahil olmak üzere başka roller de oynar. Bu proteini hedeflemek için bir ilaç tasarlamak, aynı zamanda ilaç kullanımı bırakıldığında aynı kadın kontraseptifleri gibi normal aksa geri dönülmesi sağlanarak oluşturulacak.
Oatley ve çalışmanın ilk yazarı Mariana Giassetti, bu gene ve kodladığı proteine dayalı bir erkek doğum kontrol hapının geliştirilmesi için geçici bir patent başvurusunda bulundu.
Oatley, gen memeli türlerinde bulunduğundan, bu bilginin hayvanlarda da kullanım için umut vaat ettiğini söyledi. Ekip, memelilerdeki DNA ve protein dizileri hakkındaki mevcut biyolojik verileri analiz etti ve bilinen hemen hemen her memeli türünde geni buldu.
Bununla birlikte, araştırmanın ilk odak noktası, insanlara kendi üremeleri üzerinde daha fazla kontrol vermek. Birleşmiş Milletler’e göre kadınlar için pek çok doğum kontrol yöntemi olmasına rağmen, bunlar her zaman etkili veya yaygın olarak bulunamıyor. Ayrıca, dünya çapındaki gebeliklerin yarısından fazlası hala istenmeğen gebelik kategorisinde.
Oatley, “Nüfus artışını engellemenin ve istenmeyen gebelikleri durdurmanın bir yolunu geliştirmek, insan ırkının geleceği için gerçekten önemli. Şu anda, erkek tarafında ameliyat dışında doğum kontrolü için gerçekten elimizde bir şeyimiz yok ve erkeklerin yalnızca küçük bir yüzdesi vazektomiyi seçiyor. Bu keşfi doğum kontrolü için bir çözüme dönüştürebilirsek, çok çeşitli etkileri olabilir. ” dedi.
Derleyen: Ceren Korkmaz