CERN’deki bilim insanları, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nı kullanarak kurşun atomlarını saniyenin çok küçük bir bölümü için altın atomlarına dönüştürmeyi başardı.
Detaylar haberimizde…
Ortaçağ simyacılarının yüzyıllardır süregelen hayali, modern bilim sayesinde kısa bir an için de olsa gerçeğe dönüştü. Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü (CERN) bünyesindeki bilim insanları, dünyanın en güçlü parçacık hızlandırıcısı olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nı (LHC) kullanarak, kurşun elementini altın elementine dönüştürmeyi başardı. Bu dikkat çekici deney, maddenin temel yapısını anlama ve manipüle etme yolunda önemli bir adımı temsil ediyor.
Transmutasyonun Bilimsel Temeli
Popüler kültürde sıklıkla fantastik bir olay örgüsü olarak karşımıza çıkan elementlerin birbirine dönüştürülmesi (transmutasyon), aslında nükleer fizik prensiplerine dayanmaktadır. LHC‘de gerçekleştirilen bu deneyde, bilim insanları kurşun atomlarının atom altı parçacıklarını inanılmaz yüksek hızlarda birbirine çarparak, kurşunun fiziksel özelliklerini altın olacak şekilde manipüle etmeyi amaçladılar. Bu süreç, atom çekirdeğindeki proton ve nötron sayısını değiştirerek farklı elementlerin oluşmasına olanak tanır.
LHC ve Ağır İyon Çarpışmaları
LHC, rutin olarak kurşun iyonlarını ışık hızına yakın hızlarda çarpıştırarak, evrenin Büyük Patlama’dan sonraki ilk anlarında gözlemlenen aşırı sıcak ve yoğun madde durumunu yaratmak için kullanılıyor. CERN’deki bilim insanları bu çarpışmaları incelerken, bazı “neredeyse çarpışmaların” bir kurşun çekirdeğinin nötronlarını veya protonlarını kaybetmesine neden olduğunu gözlemlediler.
Altına Dönüşüm Süreci
Altın atomu, kurşun atomundan yalnızca üç proton daha az içerir. Bu kritik fark, LHC’deki yüksek enerjili çarpışmaların belirli durumlarda kurşun atomlarının tam olarak bu üç protonu kaybetmesine ve saniyenin çok küçük bir bölümü için altın atomuna dönüşmesine olanak sağladığı anlamına geliyor. Ancak bu altın atomları kararsız bir yapıya sahip oldukları için, anında daha küçük parçacıklara ayrışıyorlar.
Elde Edilen Altın Miktarı ve Amacı
Ortaçağ simyacıları bu başarıya hayran kalacak olsalar da, CERN’in verilerine göre 2015 ve 2018 yılları arasında gerçekleştirilen deneyler sonucunda elde edilen altın miktarı yalnızca yaklaşık 29 pikogram (bir gramın trilyonda biri) civarındaydı. LHC’ye yapılan düzenli güncellemeler sayesinde son denemelerde bu miktarın neredeyse iki katına çıkıldığı belirtiliyor ancak elde edilen kütle hala bir mücevher parçası yapmak için gerekenden trilyonlarca kat daha az. CERN’deki bilim insanlarının temel amacı zenginlik elde etmekten ziyade, bu transmutasyona yol açan temel etkileşimleri ve nükleer süreçleri daha derinlemesine incelemek.
Bilimsel Önemi ve Gelecek Araştırmalar
LHC’deki A Large Ion Collider Experiment (ALICE) projesi sözcüsü Marco Van Leeuwen, bu başarının bilimsel önemini vurgulayarak, “Dedektörlerimizin binlerce parçacık üreten kafa kafaya çarpışmaları idare edebilmesi ve aynı zamanda elektromanyetik ‘nükleer transmutasyon’ süreçlerinin incelenmesini sağlayan, her seferinde yalnızca birkaç parçacığın üretildiği çarpışmalara karşı da hassas olması etkileyici,” dedi. Bu deneyler, evrenin temel yapı taşları ve kuvvetleri hakkındaki bilgimizi artırma potansiyeli taşıyor ve gelecekteki nükleer fizik araştırmalarına ışık tutabilir.
Derleyen: Enis Yabar
